Aanmelden als lid

Fietsroute

1. Museum MORE

1. Museum MORE

Hoofdstraat 28
2713 CW Gorssel

Museum MORE is een ‘geschenk’ aan de Achterhoek van het echtpaar Melchers en opende in 2015. Hun kunstcollectie vormt de kern van het grootste museum voor Modern Realisme in Europa. Een deel hiervan behoort tot het nationale erfgoed. Voor het museumontwerp tekende de bekende architect Hans van Heeswijk. De nadruk ligt op 20ste-eeuwse en eigentijdse kunst. Belangrijke schilders: Dick Ket, Pyke Koch, Jan Mankes, Wim Schuhmacher, Charley Toorop en Carel Willink.

(SZU002018612)
2020

Het museum wordt omzoomd door kastanjebomen en platanen. Het ontwerp van architect Hans van Heeswijk, die ook het Mauritshuis, het Van Gogh museum en de Hermitage verbouwde, werd door NRC Handelsblad in 2016 tot de top 5 van de mooiste Nederlandse architectuur gerekend. Het voorgebouw van het museum wordt gevormd door het voormalige gemeentehuis uit 1914. De raadszaal boven fungeert nu als auditorium en beneden is het museumcafé.

In de Hollands-classicistische voorgevel valt in de top een klok en het wapen van Gorssel, een azuurblauwe wachttoren op een gouden schild, te zien. Dit afgebeelde ‘Koerhuis’ stond op de grens met Deventer op wacht tussen het hertogdom Gelre en het bisschoppelijke Oversticht en wordt voor het eerst in de 16de eeuw vermeld.

In 2017 opende MORE een tweede vestiging, namelijk het Kasteel Ruurlo, waar veel ‘Willinks’ en creaties van de modeontwerpster Fong Leng te zien zijn. Het 14de eeuwse kasteel en de landschapstuin werden fraai gerestaureerd.

Museum MORE in Kasteel Ruurlo (Duur video: 7:46 min.)

Het Gorsselse museum voor figuratieve kunst is één van de grootste trekpleisters in de ruime regio. MORE trekt jaarlijks ruim meer dan 150.000 bezoekers, die daarmee ook het dorp bezoeken.

‘Maak kennis met het Museum MORE!' (Duur video: 5:00 min.)


Ortus

Zie mij hier zalig op mijn zijde
zo wit en zacht zo vol
en vrij mijn wervelboog
mijn logge rimpelpoten lachend
naar omhoog.

Kijk mij nou toch in vol vertrouwen
mijzelf genoeg en me
van geen gevaar bewust
gekust alleen door tederheid
en toekomst.

Lees in mijn dikke babyplooien
het groeien van mijn huid
duur te verkopen ooit
in gure onverschilligheid
grof gewin.

Zie jou in mij als nieuw geboren
van ziel iedere dag
glorend uit angst en pijn
laat rijzen uit die kwetsbaarheid
eigen kracht.

Fokkelien Oosterwijk, Eefde
(tweede prijs gedichtenwedstrijd 2021)

Tweede prijs gedichtenwedstrijd 2021 - YouTube

In de tuin achter het museum ligt het beeld ‘Ortus’ (‘geboorte’ en ook ‘tuin’), een babyneushoorn gemaakt door Miriam Knibbeler. ‘Geboortelijkheid’ is volgens de filosofe Hannah Ahrend elke keer weer een nieuwe kans op verandering. Bovendien doelt de maakster op kwetsbaarheid en sterfelijkheid, want de soort van de witte neushoorn wordt bedreigd met uitsterven.

Het Nederlandse deel van de Scheringa-collectie van de failliete DSB-bank werd door verzamelaar Hans Melchers verworven en vormt met nieuwe aankopen de basis van beide musea. (Deze Scheringa-collectie omvatte ongeveer 1.200 werken.)

De tentoongestelde kunstenaars beheersen perfect de ambachtelijke kwaliteiten en bezitten een scherp oog voor ‘de werkelijkheid’. Zij willen zich veelal meten met hun voorgangers: de Vlaamse primitieven, de Italiaanse Renaissance en de Hollandsche meesters.

Het museum in Gorssel telt zeven zalen en verzorgt aaneensluitend wisseltentoonstellingen, waarbij ook aandacht besteed wordt aan verwante buitenlandse ‘realisten’, vooral uit de periode tussen de twee wereldoorlogen.
Het museum stelde zich open voor TV-programma’s zoals ‘Tussen kunst en kitsch’ en ‘Het geheim van de meester’ en tracht ook aan andere kunstdisciplines ruimte te geven.

Hans van Aartsen, Limmen , 2017
Hans van Aartsen, Limmen , 2017

4. Hooiberg De Steltenberg

4. Hooiberg De Steltenberg



De originele hooiberg, op de eerste foto, brandde in 2002 compleet af. De herbouw van de ‘vierroedige’ hooiberg, d.w.z. met vier rechtopstaande palen, werd in 2004 voltooid. Hij lijkt op stelten te staan, vandaar z’n naam. Op de bank voor de hooiberg is de tekst ‘Zo mos ’t waen. Wat blif bunt gedachten van verloren en niej uutzicht’ aangebracht. Deze inscriptie is ontleend aan een boek van de Gorsselse dialectschrijver Joop Hekkelman getiteld: ‘Zo mos ’t waen’.

 

(SZU002019030)

De hooiberg heeft een verhoogde vloer en lijkt ook daardoor op stelten te staan. Veelal op hoofdhoogte worden dan ‘onderlanen’ tussen de roeden geschoord. Onder deze vloer ontstond op die manier een handige bergruimte.

De herbouw (Bron: het Nederlands Hooiberg Museum)
Jan Baggen, Zutphen. ‘De Steltenberg’. (janbaggen.nl)
Jan Baggen, Zutphen. ‘De Steltenberg’. (janbaggen.nl)

6. De Zessprong en de Gorsselse Heide

6. De Zessprong en de Gorsselse Heide

Dortherdijk 6
7215 LC Joppe

Twee broers openden hier in 1919 een slagerij, later uitgebreid met een kippenhandel, ijsmakerij én na de oorlog een café met terras, speeltuin en midgetgolfbaan. Ook de barbecue werd populair. Behalve omwonenden en toeristen kwamen er ook op de heide oefenende militairen graag voor een drankje. Op dit eeuwenoude punt kruisen wandel-, fiets- en ruiterpaden. Een van de vorige eigenaren begon aan de overzijde de prijswinnende wijngaard.

(hh)
Iduun Noppen, Gorssel. ‘Bospad’.
Iduun Noppen, Gorssel. ‘Bospad’.

Een tijdloze wandeling

Terwijl het pad kronkelt zwaaien
duizenden handjes in harmonie van boven naar
een vergeten pad dat dwarrelt door de tijd, waardoor
seconden langzamer tellen in een landschap van ooit

Waar gedachten zich verliezen in het groen
en waar de volgende stap zich herkent in het ritme
van een volgende stap

Een kabbelend lied fluistert zich een weg
door het struweel en begeleidt
een verloren wandelaar

Waar heen te gaan bij een Zessprong, die
van alle kanten lonkt
Een keuze is gemaakt binnen de eerste voetstap
naar de Zomerdijk…………..of………….
Nee, loop maar, want alle paden zijn goed hier
voor een vluchtige ziel.

Freek Vingerhoets, Zutphen

De Gorsselse Heide
Groot pluspunt voor de uitspanning De Zevensprong is de nabije Gorsselse Heide. Na het grootscheeps winnen van plaggen ontstond sinds de 15de eeuw een groot heidegebied tussen Gorssel, Zutphen en Lochem, waar vooral schaapskudden rondtrokken. Vanaf eind 18de eeuw in gebruik als militair oefenterrein, bijvoorbeeld voor de huzaren uit Deventer en Zutphen. In 1833 hield koning Willem I er een grote wapenschouw met 5.000 militairen na het verlies van de Citadel van Antwerpen, en daarmee van België. En zie hieronder Koningin Wilhelmina, in amazonezit, tijdens het afnemen van een parade op 27 juni 1916.

Jan Hoynck van Papendrecht, ‘Beëdiging op de Gorsselse Heide, augustus 1891’. (Bron: Cavaleriemuseum, Amersfoort)
Jan Hoynck van Papendrecht, ‘Beëdiging op de Gorsselse Heide, augustus 1891’. (Bron: Cavaleriemuseum, Amersfoort)

Om meer heide te verkrijgen is bos gekapt en grond afgegraven om ‘vergrassing’ tegen te gaan. Het beheer van het ‘wegens vrede’ (!) door het rijk overgedragen terrein is inmiddels in handen van een stichting van vrijwilligers. Het heidegebied van ca. 110 hectare, met enkele vennen zoals het mooie Lutea-ven, bezit een bijzondere fauna en flora en is volgens de provincie Gelderland ‘parel van de Achterhoek’.

Zo treffen we veel soorten libellen, 51 van de 71 in ons land voorkomende soorten, de geelgors, de boompieper, de levendbarende hagedis en bijvoorbeeld het gentiaanblauwtje, de wolfsklauw en de kleine zonnedauw, paddenstoelsoorten, mossen en gagel (waarvan vroeger bier werd gebrouwen).

zomaar een ochtend

van dwalen over de heide
de stilte verbroken door het zoemen
van een bij op zoek naar honing

boven het vennetje zweeft een libel
de reiger staat zwijgend op wacht
een kikker duikt onder

in de verte klinkt een geelgors
dichtbij hamert een specht
slechts een wolkje aan de lucht

volmaakt weerspiegeld in het ven
net als de bomen staand in het water
net zo volmaakt als deze ochtend is

Anneke Akkerman, Maarssen

In dit boerderijtje aan de Zomerdijk’ woonde ‘Posse Ale’. Van gagelstruiken (posse) maakte zij boenders (borstels). (hh)
Het Lutea-ven op de Gorsselse Heide zorgde ook vroeger voor vertier
Paul Bodifée, Deventer. ‘Hei te Gorsel’.
Paul Bodifée, Deventer. ‘Hei te Gorsel’.

 

De nabije Gerrit Slagmanstraat herinnert ons aan de in een concentratiekamp omgebrachte held die zijn boerderij beschikbaar stelde voor het verzet, joden en ‘afgeschoten’ geallieerde vliegeniers.

www.markegorsselseheide.nl

http://www.vriendenvandegorsselseheide.nl/

Over de wegwijzer op de zessprong

De zessprong op een plattegrond uit begin 19de eeuw
Foto gorssel.nl
De originele wegwijzer was in slechte staat en miste twee armen. In 1991 schonk de buurt
een nieuwe wegwijzer aan het café. Een scheepstimmerman zorgde voor het moeilijke houtsnijwerk van de ‘handjes’.

9. De kerk van Joppe

9. De kerk van Joppe

Joppelaan 71 A
7215 AC Joppe

De neogotische rooms-katholieke kerk ‘Onze lieve Vrouw Temhemelopneming’ (rijksmonument) dateert van 1868. De toen pas twintigjarige baron van kasteel ’t Joppe betaalde de kerk en de naastgelegen pastorie. De parochie ontstond in een protestantse omgeving. Boven de entree bevindt zich het wapen van de familie Van Hövell tot Westerflier. De grote toren in dit kleine dorp meet 41 meter. Achter de kerk ligt het idyllische kerkhof. In de kersttijd wordt al zo’n 50 jaar op het voorplein ‘de buitenstal’ met levende dieren opgebouwd.
(hh)

Vanaf het midden van de 19de eeuw mochten de katholieken weer eigen kerken bouwen. Architect Wennekers, sterk beïnvloed door Pierre Cuypers, de architect van het Rijksmuseum, bouwde er 26. De pastorie is een gemeentemonument. Toen de kerk klaar was stonden er alleen banken in. Voor de verdere inrichting deed de baron een beroep op zijn familie. Die schonk o.a. het orgel, een monstrans en een 17de eeuwse kelk. Bekende ateliers van o.a. Mengelberg vervaardigden de preekstoel, het doopvont, de kruiswegstatie, beelden in de kerk en op het kerkhof. In de oorlog raakte de kerk zwaar beschadigd en de klokken werden uit de toren geroofd. Na de oorlog vervaardigde glazenier Theo Lubbers drie fraaie gebrandschilderde ramen. Door acties onder de parochianen kwamen er weer twee klokken in de toren en later zelfs drie. Op initiatief van pastoor Sloot is de naastgelegen school gesticht en tegenover de kerk werden bejaardenwoningen gebouwd. In de jaren zestig van de vorige eeuw was dit landelijk nieuws. De oudere boeren konden hierdoor de boerderij verlaten om ruimte te maken voor de jongere. De pottenkijkers verdwenen zo van het erf. De sculptuur van de boer die in zijn koffiepauze over zijn akker uitkijkt verbeeldt de naam van het complex “Vespertied”. In de volksmond werd het: de boerenhemel.

 

Jan Baggen, Zutphen. (janbaggen.nl)
Jan Baggen, Zutphen. (janbaggen.nl)
De pastorie, omstreeks de eeuwwisseling
De entree van het kerkhof

memento mori
Margrieten in ’t hekwerk
gieters op het hof
baronnen in het midden
vervallen hier tot stof

Ook ik word hier begraven
onder de bomen in ’t groen
Maria zal mij helpen
als ik me met de dood verzoen.

Margreet Strijbosch, Deventer

Kerkinterieur
Kerkinterieur

Architect Wennekers plaatste, uitzonderlijk genoeg, een afbeelding van de Romeinse god Bacchus boven de ingang aan de binnenzijde van de kerk. Lag hieraan het idee ten grondslag dat men alle geneugten van de schepping eer moet aandoen? Een groot navolger van dat idee was Gradus Jansen: trouw kerkganger, fervent koorzanger, polderwerker en eeuwig zwerver. Tevens bewoner van de vroegere herberg ‘De Duizend Vreezen’ op de Gorsselse enk. In de oorlog onderscheidde hij zich door Engelse piloten in een bootje de IJssel over te zetten. Het graf van Gradus op het kerkhof is geschonken door de parochianen.

Gradus Jansen (hh)

10. Het Bosrestaurant en het voormalig station Gorssel

10. Het Bosrestaurant en het voormalig station Gorssel

Joppelaan 100
7215 AC Joppe

Op deze plaats staat waarschijnlijk vanaf 1883 een café/stationskoffiehuis. Het treinstation opende in 1865 aan dezelfde zijde van het spoor. Het café is verder hotel (Dikkers) geweest, want ook het toerisme profiteerde van dit station nabij bos en heide. Nu is hier het Bosrestaurant gevestigd. Sinds een desastreuze brand eind 2018 werd het compleet hersteld  en begin 2020 weer geopend.

ca.1900 (hh)
(hh)
Henk van der Ven, Epse. ’Laat Diner’, 1977. (Collectie Deventer Musea)
Henk van der Ven, Epse. ’Laat Diner’, 1977. (Collectie Deventer Musea)

Station Gorssel
Veel Gorsselnaren waren het er bepaald niet mee eens dat ‘hun’ station in 1865 ruim een kilometer verder in de kleine buurtschap Joppe werd aangelegd. Het was de zoveelste  stopplaats op de ‘Staatslijn A’ van Arnhem naar Leeuwarden. Het lijkt erop dat de gekozen goedkopere versie van het traject met een oostelijke knik over de heide meer een rol bij het besluit speelde dan dat de adellijke bewoner van het kasteel ‘t Joppe zijn beslissende invloed daarop heeft kunnen uitoefenen. Het blijft evenwel een vreemde boog die nog altijd in de huidige treinverbinding Zutphen – Deventer v.v. zit. Het toenmalig stationsgebouw was er een van de eenvoudigste ‘standaardklasse’.

 

Bertram Weihs, Den Haag. ‘Overgang te Gorssel’, 23-5-1942. (Privé collectie; bron: RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Bertram Weihs, Den Haag. ‘Overgang te Gorssel’, 23-5-1942. (Privé collectie; bron: RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)

Eind 1940 werd het station gesloten voor personenvervoer en later ook voor goederenvervoer. (Bv. in 1872 leverde Joppe nog 710 wagonladingen ijzererts uit Harfsen aan de hoogoven Nering Bögel in Deventer.) In 1963 werd het nutteloze station uiteindelijk afgebroken. Aan de spoorlijn valt daarom nu niets meer terug te zien van dit station, evenals van ‘wachterswoning 24’ bij de spoorwegovergang.

 

Overslag met paard en wagen
1920
Sloop van het station in 1963

Film over Station Gorssel (26 sec.)

Ongeval bij Joppe met een stoomtrein, 1902
De Telegraaf schrijft op 24 maart 1902: “Zaterdag, maar vooral Zondag werd het terrein van het ongeluk door duizenden bezocht. Velen gingen per fiets, maar de meesten per locaaltrein, per tram of rijtuig, enkelen per automobiel. De café’s bij het kasteel ’t Joppe maakten goede zaken. (…) De telegrafische gemeenschap tusschen Gorssel en Deventer is Zaterdag in den namiddag hersteld. Het publiek is, zooals gewoonlijk, zeer voorbarig met het uiten van zijn meening: het wordt reeds openlijk gezegd, dat de assistent-wisselwachter verzuimd zou hebben op tijd den wissel over te halen.”

‘Man zonder broek’ in 1868

“Om te doen uitkomen dat het spoor-station te Gorssel te ver ligt van de kom van het dorp haalt de Zutph. Cour. het volgende voorbeeld aan: Ene commissie uit een der omliggende dorpen komt den predikant hooren, die daar de predikbeurt vervulde. Na afloop van de dienst rept men zich, om bijtijds aan het station te zijn, maar komt te laat. De trein is vertrokken. Naar het dorp terugkeeren is der boeren-commissie te ver; dus legt men zich onder een boom neder, om zoo den volgenden trein af te wachten. Een der leden, een zuinig man, hangt zijnen nieuwen pantalon over een weidehek en vleit zich daarna bij zijn vrienden neder. Weldra slapen allen gerust. Een naderenden trein wekt hen. Allen reppen zich, doch de man zonder pantalon liep radeloos heen en weder: enige koeijen hebben zijn zoo zuinig bewaard kleedingsstuk totaal vernield. Weldra fluit de locomotief. De goede man, ten einde raad, stapt zonder broek in de trein. Dit is, zo besluit het blad, slechts één der schromelijke gevolgen, veroorzaakt door den grote afstand van dorp tot station.” (Uit de Heldersche en Nieuwedieper Courant, 30 september 1868)

11. Huis te Werken

11. Huis te Werken

Joppelaan 65
7213 AC Gorssel

‘Huis te Werken’ (1904) werd gebouwd door de beroemde Haagse architect Johannes van Nieukerken. Oorspronkelijk bedoeld als werk- en landhuis, vandaar de naam. Slim, want hij had immers veel opdrachten in deze regio. De familie beplantte het kale grondstuk met bomen. Zijn zoon realiseerde in 1939 de uitbreiding. Nadat deze overleed was het vanaf 1965 vakantiehuis voor de ‘Orde van de Franciscanessen van Aerdenhout’. Na 1987 weer particulier bewoond. ‘Huis te Werken’ is een NSW-landgoed.

(NSW betekent Natuurschoonwet, 1928)

Huis te werken 1904

In de oorlog werd het huis door de bezetter in beslag genomen om soldaten van de V1-basis gelegen in Joppe te huisvesten. In de tuin bevindt zich nog een loopgraaf. Het gerenommeerde Haagse architectenbureau Van Nieukerken, met vader en twee zoons, kwam in de zomer, inclusief huisdieren, met een aparte wagon naar het nabije station in Joppe, die daar dan werd afgekoppeld. Van Nieukerken ontwierp bekende gebouwen zoals het hoofdkantoor van de Bataafse Petroleummaatschappij in Den Haag, het Badpaviljoen in Domburg, het in de oorlog verwoeste Groothandelsgebouw in Rotterdam en het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam. Zijn ‘historiserende’ stijl werd niet altijd gewaardeerd. Dit laatste ontwerp werd door de ‘Welstandscommissie’ afgewezen, evenwel toch gebouwd. (Binnen ‘Huis te Werken’ bevinden zich sculpturen en balkstructuren die ook werden toepast in het Koninklijk Instituut voor de Tropen.) In Davos (Zwitserland) bouwde hij het Nederlandse tuberculose-sanatorium. Van Nieukerken was bijzonder in trek bij de aristocratie in de Achterhoek, die hem graag in de arm nam voor nieuw- of verbouw van hun landhuizen en kastelen, veelal in neoclassicistische stijl. Zoals kasteel De Voorst in Eefde (1909), met herbouw van vleugels en colonnades, en kasteel Verwolde in Laren (1927). Het complete interieur van het architectenbureau, inclusief tekentafels, staat opgesteld in een speciale kamer van dit kasteel. Ook tekende hij voor de verbouwing van Paleis Het Loo in Apeldoorn.

Vakantiehuis voor nonnen
Recreatiezaal

Voor die te ontwerpen en verbouwen landhuizen en villa’s liet hij zich vooral inspireren door Engelse voorbeelden, bijvoorbeeld door toepassing van schilderachtige asymmetrie en een variatie aan kappen, uitbouwen en bouwhoogtes. De grote aandacht van Van Nieukerken voor de ambachtelijke aspecten van het bouwen, het belang van een goede afwerking van producten tot in de details en de eisen die hij daarom stelde aan zijn medewerkers komen in zijn lezingen, geschriften en bouwwerken steeds weer naar voren. Hij was langjarig voorzitter van de 'Kunstnijverheidsvereeniging Arti et Industriae'.

Op zijn grote lijst successen treffen we voorts bekende gebouwen als hotel Duin en Kruidberg (Santpoort), kasteel De Wittenburg (Wassenaar), Huize Hoenlo (Olst), Huize Hoevelaken, huize De Hooge Boekel (Lonneker), buitenplaats Rande (Diepenveen), Kasteel de Haere (Diepenveen), een sanatorium in Beekbergen, huize De Lathmer (Wilp) en landhuis Kolbathan (Joppe). De naam Kolbathan is samengesteld uit de namen van zijn belangrijkste bouwwerken: Koloniaal Instituut voor de Tropen, de Bataafsche petroleum Mij. en de Ned. Handelsmij.

 

 

Marie Adrianus van Nieukerken, Joppe. Houtsnijwerk op de kerkdeur, 1949.
Marie Adrianus van Nieukerken, Joppe. Houtsnijwerk op de kerkdeur, 1949.

Van Nieukerken was de eigenaar en architect van het landhuis ‘Huis Te Werken’ en ontwerper van dit houtsnijwerk op de kerkdeur in Gorssel dat de Tweede Wereldoorlog herdenkt.
De opmars van de Duitsers wordt
verbeeld door de klimmende duiveltjes
die voorzien zijn van helm en laarzen.
Van Nieukerken leidde het herstel
van de zwaar getroffen toren.

20. De Muyl en boerderij De Bloedkamp

20. De Muyl en boerderij De Bloedkamp

Eefdese Enkweg 1
7213 EB Gorssel

Boerderij De Bloedkamp kreeg zijn naam na de gruwelijke moord op 350 Zutphenaren. Zij werden in 1572, na inname van hun stad door Don Frederik de Toledo, zoon van de gevreesde hertog van Alva, in de fruitboomgaard van herberg De Muyl opgehangen. De herberg werd in de brand gestoken. Vroeger vergaderden daar de markegenoten van Eschede. Verder bezienswaardig: langs de Eefdese Enkweg via het eerste fietszandpad links het ‘ooievaarsdorp’ en de prachtige Voskolk.
Keer daarna om veiligheidsredenen, namelijk vanwege de gevaarlijke onoverzichtelijke oversteek over de provinciale weg, terug op de oorspronkelijke fietsroute die de Gorsselse Enkweg volgt naar het dorp.

Bernard Kreeftenberg, molenaar, Gorssel. De boerderij rechts is (herberg) De Muyl. (Bron: eesterhoek.nl)

De Muyl
Het zogenoemde ‘Bloedbad van Zutphen’ vond plaats na de inname van de stad op 16 november 1572. Zo’n 500 burgers werden getwee, ruggelings samengebonden, in wakken van de bevroren IJssel geworpen of naakt de stad uitgejaagd waardoor ze stierven in de vrieskou. De boomgaard van De Muyl strekte zich uit tot aan de boerderij De Bloedkamp, waarvan overigens niet met alle zekerheid vastgesteld kan worden of deze er toen al stond.

Foto van een gravure uit de ‘Spiegel van de Spaanse Tirannie’. (Uitgave C.H. van der Plasse, Amsterdam 1622.)
Bron: Willem Muilman, Der christenen sterke Troost, tot Maatiginge van hunne droefheid over het afsterven van hunne geloovige vrienden: Den Haag, 1746.

De Muyl is een erve met een rijke geschiedenis. Oorspronkelijk was het een herberg voor de vergaderingen van markegenoten of erfgenamen van de marke Eschede. Op het uithangbord stond het wapen van Gelderland en de postkoets stopte er.

Het huidige pand dateert uit 1885. Op 1 mei 1885 namelijk werd de Muyl geheel door brand  verwoest. Alleen het vee kon worden gered. Doordat de boerderij en de inboedel verzekerd waren kon de eigenaar Jan Willem Ilbrink het huis bouwen dat er nu nog staat.

De Bloedkamp                                                            

De Bloedkamp is een van de oudste boerderijen, wellicht uit 1690, van de Eesterhoek en presenteert zich nu als een zeer eigentijdse boerderij.
Sjoeke Benoist, Eefde. ‘Koeien van de Bloedkamp’, 2016. (https://sjoeke.exto.nl)
Sjoeke Benoist, Eefde. ‘Koeien van de Bloedkamp’, 2016. (https://sjoeke.exto.nl)


Het voormalig ooievaarsdorp

20DSC_0056 (2)
Wim Verholt, Gorssel. (Wim Verholt verzorgde samen met zijn vrouw Gerrie het beheer van het ooievaarsdorp.)
Wim Verholt, Gorssel. (Wim Verholt verzorgde samen met zijn vrouw Gerrie het beheer van het ooievaarsdorp.)

Het ooievaarsbroedstation/ooievaarsdorp ’t Zand’ begon in 1981 en sloot in 2013. Maar het is niet gesloten voor de ooievaars die daar nog altijd nestelen, op de palen, in de bomen, zelfs op het dak van de Gorsselse kerk bevindt zich een ooievaarsnest. Er zijn er weer genoeg in dit deel van de IJsselvallei. De ‘biotoop’ heeft zich hersteld, w.o. door de ontwikkeling van een groot ‘plasdrasgebied’. Door klimaatverandering en bij de (oorspronkelijke) broedstations blijft inmiddels meer dan een vijfde van de ooievaars overwinteren.

 

Dorien Plaat, Gorssel. ‘Uilskuiken’, 2021. (https://dorienplaat.nl)
Dorien Plaat, Gorssel. ‘Uilskuiken’, 2021. (https://dorienplaat.nl)

De Voskolk

De Voskolk
Astrid Koppen, Gorssel. IJsvogel. (http://atelierinbeeld.nl)
Astrid Koppen, Gorssel. IJsvogel. (http://atelierinbeeld.nl)

De nieuwelingen in de Marke, de novitii, dienden een ‘anker’, dat is een vaatje van 35 liter,  wijn te geven en later werd het 14 gulden. Voor de vergunning om een nieuw huis neer te zetten leverde men in 1678 eveneens een anker wijn. Voor het recht van ‘schaapsdrift’, d.w.z. om 125 schapen in het veld te zetten, betaalde men in 1620 20 gulden, een anker rijnwijn en een vette hamel. (Dat is een gecastreerd mannelijk schaap.) (Bron: J. de Graaf, ‘Gorssels Verleden’, 1926, pg. 49) Na de vergaderingen van de markegenoten in De Muyl ging men altijd samen de kribben in de IJssel inspecteren. Of daar, gezien het kennelijk ruime drankgebruik, veel van terecht kwam vermeldt het verhaal niet.

Over de marken.
Omstreeks de 13e eeuw verenigden de eigenaren van de grotere boerenbedrijven zich om te voorkomen dat anderen aanspraak zouden gaan maken op de woeste gronden die overbleven na de ontginningen. De marke regelde voor de grondbezitters (markegenoten) het beheer en gebruik van de van de gemeenschappelijke grond. De markerichter zat de vergadering van de ‘gewhaarden’ (aandeelhouders) voor en besliste de gerezen geschillen. De Markeboeken bevatten interessante informatie over het dagelijks leven. Met de komst van de burgerlijke gemeenten in de Franse tijd verloren de marken steeds bevoegdheden. In het dorp Gorssel lagen de marken Gorssel en Eschede. In 1886 werden de marken wettelijk opgeheven, pas na 28 jaar waren alle daaruit
voortvloeiende kwesties opgelost.

 

19. De Ravenswaarden

19. De Ravenswaarden



In de 4de en 5de eeuw vestigden zich hier tijdens ‘de grote volksverhuizing’ Saksische stammen omdat er zowel water als hoge zandgronden te vinden waren. Tot aan de IJssel strekt zich de Gorsselse Enk uit, een oude dekzandrug omgevormd tot een groot en vruchtbaar akkergebied en de hooi- en weidelanden: de Ravenswaarden. Het is een voor Nederland zeldzaam, beschermd Natura 2000-gebied van ruim 240 hectare langs de IJssel, van Gorssel tot Eefde.

Vanaf het Zandgat heeft u uitzicht op kasteel De Nijenbeek. U kunt dat ook zien, maar van veel verder af, in een van de laatste bochten van de weg.

Film over de natuur rond Gorssel (2015 ; ca. een half uur).
Van 16.11-30.59 min. over ooievaars/uiterwaarden
1957
Agnes Olthuis-Weelink, Gorssel. (oolthuisweelink.wixsite.com/agnes-oolthuis)
Agnes Olthuis-Weelink, Gorssel. (oolthuisweelink.wixsite.com/agnes-oolthuis)

Kenmerkend zijn de ‘stroomruggen’, resten van oude beddingen van de rivier en de bijzondere flora, zoals de meidoornhagen. Van de fauna vallen natuurlijk de ooievaars, ganzen, scholeksters en kieviten op. Ook laten zilverreigers, lepelaars en, tegen de avond, reeën zich hier soms betrappen.

Het beheer van de Ravenswaarden is al eeuwen in handen van een eigen soort waterschap, namelijk de ‘Commissie Gorsselse en Eschedese Waarden/Erfgenamen Dijk’. Zoals de zorg voor de zomerdijk en de sloten haar taak is. We treffen in het gebied nog veel oude boerderijen aan.

Marja Zomer, Lochem. ‘Het zandgat’, 2015. (marjazomer.nl)
Marja Zomer, Lochem. ‘Het zandgat’, 2015. (marjazomer.nl)

Verdere openstelling van de IJsseldijken en uitbreiding van de wandelwegen bij en naar de IJssel mag worden verwacht. Via de Bruggeweerdsedijk en de Schonekolksweg is het Zandgat, alleen wandelend en op de fiets, met strandjes en een open verbinding direct met de rivier, goed bereikbaar. Dit diepe zandgat ontstond door het winnen van zand voor de aanleg van de A1 en nieuwbouwwijken in Deventer.

Dyckerhoff Basal, het Zandgat

Uiterwaarden

Grondmist, eerste zonnestralen, weidsheid en de uiterwaarden
Houden tegen, eeuwen lang, gered van wisse ondergang
Slot Nijenbeek torent hoog, het groene land, de IJsselboog
Strategisch toen, nu slechts markant, rivier bewaakt, Gelders belang
Uiterwaarden, meidoornheg, de IJssel stroomt, is nooit ver weg
Zomers vol van zoete dromen, ‘s winters woeste waterstromen
Voel me verknocht, de waterkant, het oude landschap, kleine strand
Hier ligt mijn jeugd, het groene gras, Slot Nijenbeek, de waterplas
En altijd kom ik weer naar hier, naar Gorssels ader, de rivier

Henk Veenendaal, Gorssel

John Ligtenberg, Kring van Dorth. ‘De Nijenbeek’, 2010. (johnligtenberg.com)
John Ligtenberg, Kring van Dorth. ‘De Nijenbeek’, 2010. (johnligtenberg.com)

Kasteel De Nijenbeek ligt aan de overkant van de IJssel. De verdedigingsburcht is ca. twintig meter hoog en gesticht aan het begin van de 13de eeuw. Het donjon was vaak plaats van oorlogshandelingen, zoals tijdens de Gelderse Oorlogen en de gevechten tegen de Spaanse bezetter. Het is in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschoten door de Canadezen waardoor het nog meer tot ruïne werd. Het kasteel is inmiddels door grondige restauratie tegen verder verval beschermd.

De Nijenbeek in de 18de eeuw (Bron: Collectie Gelderland, Regionaal Archief Nijmegen)
(SZU002015703)

 

Kasteel De Nijenbeek
Kasteel De Nijenbeek is een ruïne ten noorden van Voorst aan de oever van de IJssel. Het kasteel is gesticht aan het begin van de 13de eeuw door graaf Gerard III van Gelre. De eerste bronvermelding dateert van 1266. In 1364 sloot Eduard van Gelre zijn broer Reinoud na hun onderlinge strijd op in het donjon. Reinoud werd tijdens zijn gevangenschap zo dik dat de celdeur rustig open kon blijven! Na de dood van Eduard in 1371 werd Reinoud als hertog van Gelre in die positie hersteld. Het donjon was vaak plaats van oorlogshandelingen, zoals tijdens de Gelderse Oorlogen en gevechten van de Staatse troepen tegen de Spaanse bezetter. In de Tweede Wereldoorlog verjoegen de Canadezen op 12 april 1945 een Duitse eenheid met zware tank- en granaatbeschietingen hetgeen nog meer een ruïne van het donjon maakte. Begin 2015 startte de miljoenen kostende ‘consolidatie’ waarvoor de huidige eigenaresse, barones Antoinette van Lynden, uiteindelijk toestemming verleende. In een sporadische openstelling (met gids) voor publiek is voorzien. Zie: www.denijenbeek.nl
Achter De Nijenbeek ‘wonen’ bevers en visotters.

1846

21. Molen ‘Geertruida Cornelia’

21. Molen ‘Geertruida Cornelia’

Gorsselse Enkweg 2
7213 LM Gorssel

Bij deze korenmolen, een ‘grondzeiler’ uit 1893, geschiedt het ‘kruien’ (draaien) van de kap  vanaf de grond. Zonder wind kon er ook in de naastgelegen maalderij gemalen worden met een petroleum- en later een dieselmotor. Omstreeks 1935 zijn de in slechte staat verkerende wieken en is later ook de kap verwijderd. De complete restauratie, betaald uit giften en subsidies, bracht in 2000 nieuw leven en een nieuwe naam: ‘Geertruida Cornelia’. Bij de molen staat het muldershuis en de maalderij.

 

Begin 20ste eeuw

Openingstijden (gratis entree): als de wieken draaien en elke zaterdag (10 - 16 uur). Voor groepen op afspraak (tel. 0575-492566). O.a. is er in de maalderij meel te koop en tweedehands boeken, ten behoeve van het molenonderhoud. In augustus Dorsdag met oude landbouwwerktuigen.

De molen is een rijksmonument en als ensemble met het molenaarshuis en de maalderij beeldbepalend voor De Eesterhoek, van waaruit ooit het dorp Gorssel ontstond. Dit gebied werd al rond 700 jaar na Chr. op de hoger gelegen IJsselduinen bewoond.

De herbouw van de stenen stomp tot een molen in volle glorie is in hoge mate de verdienste van het echtpaar Ten Have. Zij kochten in 1986 het molenaarshuis en de maalderij. In 1995 kochten zij ook de molenstomp. Vanaf 1998 werd de molen binnen en buiten geheel herbouwd, voor een uit vele bronnen bijeengebracht bedrag van ca. 500.000 gulden.

De molen bestaat uit vijf bouwlagen. De kap kruit op een Engels kruiwerk en is met riet gedekt. De molen werd weer ingericht als maalvaardige korenmolen met twee koppels maalstenen, de steenkraan en het ‘luiwerk’, dat dient voor het hijsen van de zakken graan. Op 1 juli 2000 vond onder grote belangstelling de opening plaats. Het benodigde graan wordt in de directe omgeving verbouwd.

Tijdens de coronacrisis is er een project 'Restorative Dining' gestart in de molen.
Bekijk hier het filmpje (duur: 1.24 min)                                                                

 

De molenstomp voor de renovatie
De kap voor de plaatsing, 2000
Dorsdag (Bron: Berkelbode)
Gerda van Goor-Pruyt, Laren. (https://gerdavangoor.exto.nl)
Gerda van Goor-Pruyt, Laren. (https://gerdavangoor.exto.nl)

Molen

Als het waait
wordt wind vermalen,
draaien stenen
graan tot meel.

Witbestoven
staat mijn Opa.
op de molen
als een Don Quichotte

achter de vier wieken:
bij het krieken.
van de dag

en het snuiten.
van de avond

als elke zwaluw.
als een schaduw
thuiskomt in zijn schuur.

Als het waait.
wordt wind vermalen
en komen de verhalen
thuis bij brood.

Jan Smulders, Oost-Maarland (Eijsden)

Evert Jan Ligtelijn, Eefde. (Collectie Dick van Welzen)
Evert Jan Ligtelijn, Eefde. (Collectie Dick van Welzen)
Graafschapsbode 1934

Deze video (9.05 min.) toont de tweede acte van een in 1947 door Paul Schuitema gemaakte film over de in hun tijd befaamde Gorsselsche Boerendansers en een kindergroep daarvan. Opgenomen tijdens de uitvoering van een folkloristische oogstdans (uit de Achterhoek) en het optreden in Scheveningen, waar de populaire 'Haoksebarge' (Haaksbergen) gezamenlijk met de society gedanst wordt. De film was bedoeld als instructiefilm voor Nederlandse immigranten in Amerika en bioscopen in binnen- en buitenland. De Gorsselsche Boerendansers zijn opgericht in 1934 en al in datzelfde jaar vertegenwoordigden ze Nederland in Wenen, wat ze daarna nog bij vele festivals in het buitenland mochten herhalen.

 

 

 

22. De Zonnekamp

22. De Zonnekamp

Hoofdstraat 2
7213 CT Gorssel

De markante villa De Zonnekamp (1909) is een gemeentelijk monument en bezit een kenmerkend schilddak. Het huis is ontworpen door architect J.D. Gantvoort uit Deventer die meerdere huizen in Gorssel heeft gebouwd, o.a. Huize Octavo aan de Joppelaan 96 Van 1923 – 1956 was het in bezit van een fabrikant uit Deventer. Van 1976 tot en met 1993 was hier het regionale bureau van de rijkspolitie gevestigd. Het authentieke dubbele ijzeren draaihek toont opmerkelijke bloemdecoraties

1928
Gerrit Boschloo van boerderij ’t Braakman naast De Zonnekamp (foto van na 1882)
1971
Rob van Hoek, Den Haag/Gorssel. ‘Summer’, 2013. (imagesrobvanhoek.com)
Rob van Hoek, Den Haag/Gorssel. ‘Summer’, 2013. (imagesrobvanhoek.com)